Nhiễm trùng bệnh viện là gì? Các công bố khoa học về Nhiễm trùng bệnh viện

Giới thiệu về nhiễm trùng bệnh viện

Nhiễm trùng bệnh viện, còn được gọi là nhiễm khuẩn liên quan đến chăm sóc y tế (Healthcare-associated infections - HAIs), là một nhóm bệnh nhiễm trùng xuất hiện trong quá trình bệnh nhân được chăm sóc tại cơ sở y tế. Các nhiễm trùng này không có mặt hoặc không đang trong thời gian ủ bệnh khi bệnh nhân nhập viện. Đây là tiêu chí quan trọng giúp phân biệt nhiễm trùng bệnh viện với nhiễm trùng cộng đồng.

Vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe bệnh nhân mà còn tạo ra gánh nặng lớn cho hệ thống y tế. Theo WHO, có đến hàng trăm triệu ca nhiễm trùng bệnh viện được ghi nhận hàng năm trên toàn thế giới. Tỷ lệ mắc cao nhất được quan sát ở các đơn vị chăm sóc tích cực (ICU), nơi tập trung bệnh nhân nặng và sử dụng nhiều thủ thuật xâm lấn.

Hậu quả của nhiễm trùng bệnh viện không chỉ giới hạn ở việc kéo dài thời gian nằm viện mà còn làm tăng nguy cơ tử vong, chi phí điều trị và nguy cơ lan truyền vi khuẩn kháng thuốc. Điều này làm cho kiểm soát nhiễm khuẩn trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu trong quản lý bệnh viện.

• Xuất hiện trong thời gian điều trị, không có trước khi nhập viện.
• Gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe và kinh tế.
• Là vấn đề y tế toàn cầu cần kiểm soát chặt chẽ.

Tác nhân gây bệnh

Tác nhân gây nhiễm trùng bệnh viện đa dạng và có thể thuộc nhiều nhóm vi sinh vật khác nhau. Vi khuẩn vẫn là nguyên nhân hàng đầu, đặc biệt là các chủng kháng thuốc. Trong số đó, thường gặp nhất là Staphylococcus aureus kháng methicillin (MRSA), Klebsiella pneumoniae, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, và Acinetobacter baumannii. Đây là những vi khuẩn có khả năng tồn tại lâu trong môi trường bệnh viện và dễ dàng lan truyền qua nhiều con đường.

Ngoài vi khuẩn, virus cũng đóng vai trò quan trọng, đặc biệt là trong các đợt bùng phát dịch. Các loại virus thường gặp trong bệnh viện bao gồm virus cúm, virus hợp bào hô hấp (RSV), norovirus, và gần đây là SARS-CoV-2. Nhiễm virus có thể lan rộng nhanh chóng trong môi trường bệnh viện, gây ảnh hưởng nghiêm trọng cho nhóm bệnh nhân có miễn dịch yếu.

Nấm cũng là một trong những tác nhân gây bệnh, với Candida albicans là loài phổ biến nhất. Nhiễm nấm bệnh viện thường xảy ra ở những bệnh nhân có suy giảm miễn dịch hoặc sử dụng kháng sinh kéo dài. Ngoài ra, một số ký sinh trùng, mặc dù ít gặp, vẫn có thể lây truyền trong bệnh viện thông qua nước hoặc dụng cụ y tế bị nhiễm bẩn.

Nhóm tác nhân	Ví dụ điển hình	Đặc điểm
Vi khuẩn	MRSA, E. coli, K. pneumoniae, P. aeruginosa	Kháng thuốc cao, tồn tại lâu trong môi trường
Virus	Influenza, RSV, Norovirus, SARS-CoV-2	Dễ lây lan, gây bùng phát dịch
Nấm	Candida spp.	Thường gặp ở bệnh nhân suy giảm miễn dịch
Ký sinh trùng	Giardia, Cryptosporidium	Ít gặp, liên quan đến nước hoặc dụng cụ y tế

Cơ chế lây truyền

Nhiễm trùng bệnh viện có thể lây truyền qua nhiều con đường khác nhau, phụ thuộc vào tác nhân gây bệnh và điều kiện môi trường. Con đường tiếp xúc là phổ biến nhất, đặc biệt qua tay của nhân viên y tế. Nếu việc vệ sinh tay không được tuân thủ đúng chuẩn, vi sinh vật có thể dễ dàng truyền từ bệnh nhân này sang bệnh nhân khác.

Dụng cụ y tế và thiết bị chăm sóc bệnh nhân cũng là nguồn lây quan trọng. Các dụng cụ như ống thông tiểu, ống nội khí quản, catheter tĩnh mạch nếu không được tiệt trùng và bảo dưỡng đúng cách sẽ trở thành phương tiện đưa vi khuẩn trực tiếp vào cơ thể bệnh nhân. Môi trường bệnh viện, bao gồm không khí, nước và bề mặt, có thể chứa vi sinh vật và đóng vai trò trung gian trong quá trình lây nhiễm.

Đặc biệt, các thủ thuật xâm lấn làm tăng đáng kể nguy cơ nhiễm trùng bệnh viện. Đặt ống thông tiểu có thể dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu, thở máy làm tăng nguy cơ viêm phổi, còn catheter tĩnh mạch trung tâm dễ gây nhiễm trùng huyết. Những thủ thuật này khi kết hợp với bệnh nền hoặc miễn dịch yếu sẽ làm gia tăng nguy cơ đáng kể.

• Tiếp xúc trực tiếp qua tay nhân viên y tế.
• Dụng cụ y tế bị nhiễm bẩn.
• Môi trường bệnh viện ô nhiễm.
• Thủ thuật xâm lấn đường tiết niệu, hô hấp, tuần hoàn.

Các loại nhiễm trùng bệnh viện thường gặp

Nhiễm trùng đường tiết niệu là loại phổ biến nhất, chiếm khoảng 30–40% tổng số nhiễm trùng bệnh viện. Phần lớn trường hợp liên quan đến việc đặt ống thông tiểu kéo dài, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và phát triển. Biểu hiện thường gặp là sốt, tiểu buốt, tiểu máu, và nước tiểu đục.

Viêm phổi liên quan đến thở máy (Ventilator-associated pneumonia - VAP) là một trong những nguyên nhân chính gây tử vong ở bệnh nhân ICU. Vi khuẩn thường xâm nhập qua ống nội khí quản, tạo màng sinh học và gây nhiễm trùng phổi nặng. Tỷ lệ tử vong liên quan đến VAP có thể lên đến 30–50% tùy theo tác nhân gây bệnh.

Nhiễm trùng huyết liên quan đến catheter là biến chứng nguy hiểm, xảy ra khi vi khuẩn từ catheter tĩnh mạch trung tâm xâm nhập vào máu. Triệu chứng bao gồm sốt cao, rét run, hạ huyết áp và có thể tiến triển thành sốc nhiễm khuẩn. Nhiễm trùng vết mổ cũng là loại thường gặp, làm chậm quá trình lành vết thương và kéo dài thời gian nằm viện.

Loại nhiễm trùng	Nguyên nhân chính	Tác nhân thường gặp
Nhiễm trùng đường tiết niệu	Đặt ống thông tiểu kéo dài	E. coli, Klebsiella spp.
Viêm phổi liên quan thở máy	Ống nội khí quản, thở máy	Pseudomonas, Acinetobacter
Nhiễm trùng huyết liên quan catheter	Catheter tĩnh mạch trung tâm	Staphylococcus aureus, Candida
Nhiễm trùng vết mổ	Phẫu thuật, chăm sóc vết mổ không đúng	Staphylococcus spp., Enterococcus spp.

Yếu tố nguy cơ

Nhiễm trùng bệnh viện xảy ra khi có sự kết hợp giữa yếu tố từ bệnh nhân, môi trường và quy trình chăm sóc y tế. Về phía bệnh nhân, những người có hệ miễn dịch suy yếu như trẻ sơ sinh, người già, người mắc bệnh mạn tính (tiểu đường, bệnh thận mạn, ung thư) hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ cao hơn. Phẫu thuật kéo dài, thở máy, hoặc nằm viện lâu cũng làm tăng khả năng mắc nhiễm trùng.

Về phía nhân viên y tế, vệ sinh tay không đúng cách, quy trình chăm sóc không tuân thủ tiêu chuẩn và sử dụng kháng sinh không hợp lý là những yếu tố thường gặp làm gia tăng tỷ lệ nhiễm trùng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tuân thủ vệ sinh tay có thể giảm đến 50% nguy cơ lây nhiễm nhưng thực tế tỷ lệ tuân thủ vẫn chưa đạt mức lý tưởng ở nhiều bệnh viện.

Môi trường bệnh viện với mật độ bệnh nhân cao, thiết bị y tế phức tạp, và sự hiện diện của vi khuẩn đa kháng thuốc là nền tảng thuận lợi cho nhiễm trùng phát triển. Ngoài ra, các yếu tố như thông gió kém, khử khuẩn không đầy đủ và hệ thống xử lý chất thải y tế không hiệu quả cũng góp phần lan truyền vi sinh vật trong bệnh viện (NCBI).

• Bệnh nhân: miễn dịch kém, bệnh mạn tính, phẫu thuật, nằm viện lâu.
• Nhân viên y tế: vệ sinh tay kém, dùng kháng sinh không hợp lý.
• Môi trường: mật độ cao, vi khuẩn đa kháng thuốc, vệ sinh kém.

Hậu quả

Nhiễm trùng bệnh viện gây ra những hậu quả nghiêm trọng trên nhiều khía cạnh. Đối với bệnh nhân, hậu quả trực tiếp là kéo dài thời gian nằm viện, tăng nguy cơ biến chứng và tử vong. Theo WHO, tỷ lệ tử vong do nhiễm trùng bệnh viện dao động từ 10% đến 30% tùy loại nhiễm trùng, trong đó viêm phổi liên quan thở máy và nhiễm trùng huyết có tỷ lệ tử vong cao nhất.

Về kinh tế, nhiễm trùng bệnh viện làm tăng chi phí điều trị do cần thêm kháng sinh, thủ thuật bổ sung, chăm sóc đặc biệt và thời gian nằm viện kéo dài. Một nghiên cứu tại châu Âu cho thấy chi phí trung bình cho mỗi ca nhiễm trùng bệnh viện tăng thêm khoảng 5.000–10.000 EUR, gây gánh nặng đáng kể cho hệ thống y tế.

Ở cấp độ cộng đồng, nhiễm trùng bệnh viện góp phần lan truyền vi khuẩn đa kháng thuốc, làm giảm hiệu quả của các loại kháng sinh hiện có. Đây là một thách thức toàn cầu trong kiểm soát bệnh truyền nhiễm và điều trị y tế hiện đại (WHO - Antimicrobial Resistance).

Chẩn đoán

Chẩn đoán nhiễm trùng bệnh viện đòi hỏi kết hợp lâm sàng, xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh. Lâm sàng có thể bao gồm sốt, mạch nhanh, hạ huyết áp, rối loạn hô hấp hoặc dấu hiệu viêm tại vị trí đặt dụng cụ y tế. Tuy nhiên, vì triệu chứng thường không đặc hiệu, cần dựa vào xét nghiệm để xác định.

Xét nghiệm vi sinh đóng vai trò quan trọng nhất. Cấy máu, cấy nước tiểu, cấy dịch phổi hoặc cấy dịch vết thương giúp xác định tác nhân gây bệnh. Xét nghiệm PCR và các phương pháp sinh học phân tử hiện đại cho phép phát hiện nhanh vi sinh vật và kháng thuốc. Hình ảnh học như X-quang, CT hoặc MRI hỗ trợ chẩn đoán viêm phổi, áp xe hoặc biến chứng tại vị trí phẫu thuật (ScienceDirect).

Phương pháp	Ứng dụng	Ưu điểm	Hạn chế
Cấy vi sinh	Xác định tác nhân	Độ chính xác cao, cung cấp kháng sinh đồ	Thời gian lâu (24–72 giờ)
PCR	Phát hiện nhanh DNA/RNA vi khuẩn, virus	Độ nhạy cao, nhanh	Chi phí cao, cần thiết bị hiện đại
Hình ảnh học	Phát hiện biến chứng	Xác định vị trí và mức độ tổn thương	Không xác định được tác nhân

Điều trị

Điều trị nhiễm trùng bệnh viện cần kết hợp giữa kháng sinh, kiểm soát ổ nhiễm và chăm sóc hỗ trợ. Kháng sinh là nền tảng chính, nhưng việc lựa chọn cần dựa trên kết quả kháng sinh đồ để tránh lạm dụng và giảm kháng thuốc. Trong khi chờ kết quả, thường sử dụng kháng sinh phổ rộng, sau đó điều chỉnh theo kháng sinh đồ.

Kiểm soát ổ nhiễm bao gồm tháo bỏ hoặc thay thế thiết bị y tế bị nhiễm bẩn, dẫn lưu áp xe, làm sạch vết thương phẫu thuật. Các biện pháp hồi sức tích cực như truyền dịch, hỗ trợ hô hấp và kiểm soát huyết áp cần thiết trong trường hợp nhiễm trùng huyết. Điều trị hỗ trợ dinh dưỡng và nâng cao miễn dịch cũng đóng vai trò quan trọng (IDSA).

Phòng ngừa

Phòng ngừa nhiễm trùng bệnh viện là chiến lược ưu tiên nhằm giảm thiểu gánh nặng bệnh tật. Biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả nhất là vệ sinh tay theo đúng hướng dẫn của CDC. Ngoài ra, tiệt trùng và khử khuẩn dụng cụ y tế, kiểm soát môi trường bệnh viện và sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân cũng rất quan trọng.

Chương trình quản lý kháng sinh (antibiotic stewardship) giúp sử dụng kháng sinh hợp lý, hạn chế kháng thuốc. Đào tạo nhân viên y tế về quy trình kiểm soát nhiễm khuẩn và giám sát liên tục cũng là yếu tố quyết định. Cách ly bệnh nhân nhiễm vi khuẩn đa kháng thuốc và giám sát dịch tễ học giúp kiểm soát lây lan trong bệnh viện.

• Vệ sinh tay đúng cách.
• Khử khuẩn, tiệt trùng thiết bị y tế.
• Sử dụng kháng sinh hợp lý.
• Giám sát và cách ly bệnh nhân có nguy cơ.
• Đào tạo nhân viên y tế liên tục.

Kết luận

Nhiễm trùng bệnh viện là một thách thức toàn cầu, gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe, kinh tế và cộng đồng. Việc chẩn đoán chính xác, điều trị hợp lý và phòng ngừa hiệu quả là chìa khóa để kiểm soát tình trạng này. Sự phối hợp giữa nhân viên y tế, bệnh nhân và hệ thống quản lý y tế sẽ quyết định mức độ thành công trong kiểm soát nhiễm khuẩn bệnh viện.

Tài liệu tham khảo

1. World Health Organization. Health Care-Associated Infections.
2. NCBI. Nosocomial Infections Overview.
3. WHO. Antimicrobial Resistance.
4. ScienceDirect. Diagnosis of Healthcare-associated Infections.
5. Infectious Diseases Society of America. HAI Guidelines.
6. Centers for Disease Control and Prevention. Infection Control.